Nederlandse architectuur: van erfgoed tot moderne meesters
Zodra je door een stad of dorp in Nederland loopt, zie je het verleden weerspiegeld in de (bak)stenen. Van de beroemde 17e-eeuwse grachtenpanden, gebouwd voor rijke kooplieden in de Dutch Era, tot het opvallende modernisme. De gebouwen en bouwwerken die je hier kunt zien weerspiegelen de lange en rijke geschiedenis van Nederland. Met nieuwe duurzame werkwijzen en innovaties blijft de Nederlandse architectuur een wereldwijde impact maken. Ontdek de gelaagde historie van architectuur in Nederland en vind de meest bijzondere bouwwerken die hier het levende bewijs van zijn.
- Volg de voetsporen van architecten als Rem Koolhaas en Pierre Cuypers.
- Ervaar de gelaagde geschiedenis van de Nederlandse architectuur.
- Ontdek unieke architectonische meesterwerken door het hele land.
Van 17e-eeuwse grandeur tot modernistische idealen
Als je aan de Nederlandse architectuur denkt, zijn het dan de statige, wellicht wat scheve, 17e-eeuwse Amsterdamse grachtenpanden die in je opkomen? Of het modernisme van het begin van de 20e eeuw? De wereldwijde invloed van Rem Koolhaas? Of zijn het de drijvende wijken, circulaire projecten en 3D-geprinte bruggen van de vernieuwers van nu? Al deze elementen zijn een uitdrukking van de rijke Nederlandse geschiedenis en zijn wisselende omstandigheden, ambities en idealen.
Wist je dat?
De Kubuswoningen in Rotterdam op slechts één pilaar staan en de kubussen zo'n 45 graden gekanteld zijn?
De architectuur van de Dutch Era
Op het economische hoogtepunt van de Republiek, de Dutch Era, leidde de welvaart in het land tot een bloei van kunst en cultuur en snelgroeiende steden. Openbare gebouwen zoals stadhuizen werden gerenoveerd of nieuw gebouwd. Welvarende kooplieden gaven blijk van hun status en rijkdom door grote herenhuizen te laten bouwen. De bekendste zijn die langs de nieuw aangelegde Amsterdamse grachtengordel.
In de beginjaren van de Dutch Era was de heersende stijl een mix van gotische tradities en de nieuwe invloed van de Italiaanse Renaissance. De gebouwen waren rijkelijk versierd met zuilen en frontons. Hierbij werd vaak gebruik gemaakt van een combinatie van lichte natuursteen en rode baksteen. Een van de bekendste architecten uit deze tijd is Hendrick de Keyser, die het Oost-Indisch Huis, de Westerkerk en de Zuiderkerk in Amsterdam, het stadhuis in Delft en vele andere gebouwen uit deze periode heeft ontworpen.
Classicisme: schitterende eenvoud
Rond de jaren 1630 nam het classicisme zijn plek in als hoofdstroming in de Nederlandse architectuur. De symmetrische verhoudingen die aan de klassieke oudheid refereren, prominente centrale uitstulpingen en details zoals driehoekige frontons zijn enkele kenmerken. Een van de belangrijkste voortrekkers van het classicisme in Nederland was Jacob van Campen, die het Koninklijk Paleis Amsterdam (het toenmalige stadhuis) ontwierp. Samen met zijn tijdgenoot Pieter Post ontwierp Van Campen ook het Mauritshuis in Den Haag, dat nu als museum veel belangrijke schilderijen van de Hollandse Meesters huist.
Post ontwierp ook veel belangrijke gebouwen uit die tijd, waaronder het stadhuis in Maastricht, de Goudse Waag in Gouda en het Paleis Huis ten Bosch, dat nu het thuis is van de Nederlandse koninklijke familie. Andere hoogtepunten uit de classicistische architectuur zijn Het Scheepvaartsmuseum in Amsterdam en Kasteel Amerongen nabij Utrecht. Toen de Dutch Era ten einde liep, nam de invloed van het classicisme af en kwamen er in de loop van de 18e eeuw verschillende stijlen in gebruik, waaronder barok en rococo.
Neogotiek: Cuypers en het Rijksmuseum
De 19e eeuw werd gekenmerkt door achterom kijken: architecten maakten gebruik van neoclassicisme, neorenaissance en neogotiek. Dit mondde uit in het eclecticisme van de tweede helft van de eeuw. Het was de tijd dat een van Nederlands bekendste architecten aan het werk was: Pierre Cuypers, ook wel bekend als P.J.H. Cuypers. Hij bouwde Station Amsterdam Centraal, de St. Bavokerk in Haarlem, en niet te vergeten, het Rijksmuseum. Het museum werd voltooid in 1885 en is een van de belangrijkste voorbeelden van de neogotiek.
Een van de reacties op de heropleving en historisme van de 19e eeuw was art nouveau of jugendstil, waarvan de uiterst decoratieve elementen nog steeds in vele Nederlandse steden te vinden zijn. Denk aan glas-in-lood, bloemenmotieven, smeedijzeren versieringen, erkers en loggia’s en asymmetrische belettering. Het Huis van Lorrie in Den Haag en Hotel New York in Rotterdam zijn hier sprekende voorbeelden van.
Rationalisme en de opkomst van het modernisme
Aan het begin van de 20e eeuw ging de vrolijke overvloed en romantiek van art nouveau over in het modernisme. Logica, functionalisme en eenduidigheid vormden de orde van de dag. De architect die voornamelijk met deze stroming wordt geassocieerd is H.P. Berlage. Zijn beroemde Beurs van Berlage in Amsterdam combineert art nouveau elementen met een sterk gevoel van zuiverheid en vernieuwing. Karel de Bazel is ook een bekende voorstander van het Nederlands rationalisme. Eén van zijn meest bekende gebouwen, De Bazel, herbergt nu het Stadsarchief Amsterdam.
Expressionisme: De Amsterdamse School
Rond de jaren 1910 kwamen er meerdere nieuwe bouwstijlen op. Het expressionisme in de bouwkunst begon in Amsterdam en werd zeer invloedrijk door het hele land. Het stond bekend als de Amsterdamse School. Eén van de hoofdkenmerken is het dynamische exterieur, met golvende gevels en ongewone, ronde vormen. Dit zie je goed terug in Het Schip in Amsterdam, ontworpen door Michel de Klerk. Een minder speels en meer nuchtere variatie van het expressionisme is afkomstig van Willem Dudok, de stadsarchitect van Hilversum. Hij drukte zijn stempel op het karakter van de stad, met het stadhuis (zie tips van de expert) wellicht als het meest indrukwekkende voorbeeld.
Van De Stijl naar Het Nieuwe Bouwen
Rechte lijnen en primaire kleuren: De Stijl was een kleurrijke, optimistische, functionele en vooral moderne kunst- en architectuurstroming die Europa in de eerste helft van de 20e eeuw overspoelde. Piet Mondriaan en Gerrit Rietveld waren hierin belangrijke spelers. En vergeet het Rietveld Schröderhuis in Utrecht niet. Een UNESCO Werelderfgoed-locatie die beschreven wordt als “een icoon van de moderne stroming in de architectuur”. De oprichter van De Stijl, Theo van Doesburg, vindt zijn thuisbasis in het Friese dorp Drachten. Dit dorp is dan ook een aantrekkelijke bestemming voor liefhebbers van deze stroming, want De Stijl is overal te zien. Bezoekers kunnen de ‘Papegaaienbuurt’ met het kleurenschema van Van Doesburg bezichtigen en een duik nemen in de uitgebreide collectie van avant-garde kunst in Museum Dr8888.
Vorm volgt functie: lichtheid, functionaliteit en moderne materialen zoals beton, staal en glas vormden de hoofdelementen van de stroming die de Nederlandse modernistische architectuur zou definiëren van begin tot halverwege de 20e eeuw. Een bouwstijl die bekend staat als Functionalisme of Het Nieuwe Bouwen. Het wordt gekenmerkt door rechte lijnen, glazen façades en het zorgvuldig vermijden van alles wat te veel op vakmanschap of decoratie lijkt. De Van Nellefabriek, die ook benoemd is tot UNESCO Werelderfgoed, en Huis Sonneveld, staan beide in Rotterdam en zijn hier toonaangevende voorbeelden van.
Het Glaspaleis in Heerlen is een pareltje van modernistische architectuur.
Postmodernisme en de vernieuwers van nu
In de loop van de 20e een 21e eeuw bleven Nederlandse architecten en hun ideeën wereldwijd een opvallende rol spelen. Rem Koolhaas is een van de grootste namen en heeft opvallende gebouwen gebouwd, zoals de Seattle Central Library en de CCTV Tower in Beijing. In Nederland kun je de Kunsthal in Rotterdam bezoeken om het werk van Koolhaas te bewonderen. Een ander zeer invloedrijk bedrijf is MVRDV, die de ongelooflijke Markthal in Rotterdam en het Depot Boijmans Van Beuningen heeft ontworpen. Absoluut een bezoekje waard!
Duurzaamheid en het minimaliseren van verspilling in de bouw, door circulaire praktijken toe te passen, zijn belangrijke doelen voor de vernieuwers van nu. Het huis van het Nederlands Instituut voor Ecologie in Wageningen en de wijk Little C in Rotterdam zijn hier opmerkelijke voorbeelden van. Tegelijkertijd reageren architecten op nieuwe uitdagingen als de stijgende zeespiegel. Dit vormt ideeën zoals de drijvende wijk Schoonschip en nieuwe benaderingen van bouwen met hout. Wij denken dat het daarom veilig is om te zeggen dat de Nederlanders een buitenproportionele invloed zullen blijven uitoefenen op architectuur en bouwpraktijken wereldwijd.
Tips van Indira van ’t Klooster
-
SCHUNCK Museum, Heerlen
Architectuurcentra kun je vinden door het hele land. Ze organiseren wandelingen, tentoonstellingen en lezingen over stedenbouw en het zijn prachtige ontmoetingsplaatsen. Dit museum zit in het Glaspaleis van Frits Peutz.
-
Het Dudok Architectuurcentrum, het Raadhuis, Hilversum
Dudok was bijna 50 jaar als architect betrokken bij Hilversum en bouwde in die periode talloze wijken, parken en openbare gebouwen. Het Raadhuis zelf is misschien wel het meest bijzonder. Deze huist het Dudok Architectuurcentrum, waar wekelijks rondleidingen worden georganiseerd.
-
Arcam, Amsterdam
Architectuurcentra zijn een geweldige introductie voor het verleden en de toekomst van de stad die je bezoekt. Dat van ons is in een heel bijzonder gebouw van René van Zuuk. Ons uitzicht op de Oosterdok alleen al is fantastisch.