Molens in Nederland: een reis langs de historische iconen
De molens in Kinderdijk, wie kent ze niet? Maar met meer dan duizend molens verspreid over het hele land zijn er genoeg andere bestemmingen als je – weg van de vele toeristen - een echte Nederlandse molen wil verkennen. Lees hier alles over de verschillende soorten molens. Ben je geïnspireerd om een molen in het echt te gaan bekijken? Doe mee met een rondleiding, bezoek de molenwinkel of blijf er zelfs slapen!
- Leer alles over verschillende soorten molens.
- Bezoek een echte molengang in Nederland.
- Overnacht in een molen.
Een rijke geschiedenis
Molens vind je in allerlei landen, maar in Nederland zijn er zoveel en vormen ze zo’n belangrijk onderdeel van de cultuurgeschiedenis, dat ze door de meeste mensen als een Nederlands icoon worden gezien. Er zijn in Nederland meer dan 1200 molens die gebruikmaken van de wind om een rad te laten draaien als aandrijving voor een bepaalde werkzaamheid. Ze zijn al sinds de middeleeuwen een blikvanger in het Nederlandse landschap: de oudste vermelding van een molen in Nederland komt uit 1221, uit Willemskerke in Zeeuws-Vlaanderen.
Over het algemeen worden molens onderverdeeld in twee soorten: poldermolens, oftewel molengemalen, en industriemolens. Dat zijn bijvoorbeeld graanmolens, zaagmolens, verfmolens en papiermolens. Industriemolens vind je ook wel in andere landen, maar de poldermolen is een Nederlandse specialiteit.
Je kunt molens onderverdelen aan de hand van hun techniek en architectuur. Vaak gebeurt dat op basis van de manier waarop de wieken van de molen in de juiste positie worden gezet om de wind uit een bepaalde richting op te vangen. Het mechanisme daarvoor kan aan de buitenkant van de molen zitten. Zo’n molen herken je aan zijn 'staart': aan de achterkant van de kap zie je een lange stellage van houten balken die naar beneden reikt. Andere molens hebben niet zo’n stellage, maar zien er veel plomper uit, omdat het draaimechanisme – dat veel ruimte inneemt – aan de binnenkant zit.
Industriemolens en hun voetafdruk
De vroegste molens waren industriemolens. De poldermolen kwam iets later, in het begin van de vijftiende eeuw. Deze vroege poldermolens waren schepmolens: de wieken dreven een waterrad aan waarmee het water werd verplaatst. Met dit type molen werd bijvoorbeeld in 1612 de Beemster drooggelegd. Deze molens vormen een echt symbool van de innige relatie van de Nederlanders met het water: we houden ervan, maar strijden er ook tegen. De molens werden (en worden!) gebruikt om land droog te houden dat is gewonnen op het water, zodat de mensen die er wonen droge voeten houden. De invloed van molens op de vorming van het Nederlandse landschap zoals we het nu kennen, is niet te overschatten. Zonder molens stonden grote gedeeltes van Nederland onder water!
Aan het ontwerp en de techniek van molens is in de loop der eeuwen gesleuteld. Zo vond Simon Stevin in 1589 de molengang uit. Hierbij wordt een hele reeks molens naast elkaar gebouwd, om het water over een grotere hoogte te kunnen verplaatsen. Zo konden er diepere polders worden aangelegd. De beroemdste molengang is die in Kinderdijk, maar ook in Leidschendam, Zevenhuizen en Aarlanderveen kun je molengangen bewonderen. De molengang in Aarlanderveen is de enige die nog steeds in werking is.
In de negentiende eeuw werd het ontwerp van de molen verbeterd: het scheprad werd vervangen door een schroef van Archimedes, waarmee het water efficiënter verplaatst werd. Dit maakte het gebruik van meerdere molens in een molengang overbodig. De nieuwste ontwikkeling op molengebied is de windmolen om duurzame elektriciteit op te wekken. De moderne vorm hiervan vind je in veel landen, maar in het Friese Sintjohannesga staat Molen de Hersteller, een echte oude molen die tegenwoordig wordt ingezet als windturbine! Nederlands erfgoed en duurzame innovatie gaan hand in hand.
Ontdek de Nederlandse molens zelf
Wil je zelf molens beleven? Dat kan! Een groot aantal molens is open voor publiek; de blauwe wimpel hangt dan uit. Op Nationale Molendag, meestal in het tweede weekend van mei, kun je ook molens bezoeken die doorgaans niet open zijn voor publiek. Ook heel leuk is overnachten in een molen. Of wat dacht je van winkelen in een molen? Bijvoorbeeld bij Molen De Maagd in Hulshorst, waar de graanmolen in bedrijf wordt gehouden door een team van vrijwilligers. En ook bij Molen de Windhond in Soest kun je producten kopen, die deels worden gemalen in de molen zelf en deels in een andere molen. Verder is Verfmolen de Kat in Zaandam heel bijzonder. De molenaar laat je er kennis maken met een oud ambacht.
Staan deze voorbeelden niet in de omgeving van je verblijf? Met 1200 molens verspreid over het hele land is er bijna altijd wel eentje te bezoeken in de buurt!
