Kaas: de smaak van Nederland
Er is werkelijk niets zo Nederlands als kaas. Een product dat door de eeuwen heen onlosmakelijk verbonden is met Nederland; het land van de ‘kaaskoppen’. We vertellen je hier alles over de band tussen Nederlanders en hun favoriete broodbeleg. Duik met ons in de geschiedenis van kaas in Nederland en maak kennis met de kaascultuur van nu, waarin duurzaamheid een steeds grotere rol speelt. Daarnaast ontdek je wat de leukste bestemmingen zijn waar je zelf kaas kunt proeven en meer te weten kunt komen over het ‘gele goud’.
- Leer over de geschiedenis van kaas in Nederland.
- Maak kennis met verschillende kazen.
- Beleef Nederlandse kaas op verrassende locaties.
Typisch Nederlands bij het ontbijt en de lunch: een broodje kaas. Kaas is een belangrijk onderdeel van het dagelijks leven in Nederland en zelfs van de Nederlandse identiteit. Maar hoe komt dat eigenlijk? De Nederlandse band met kaas is niet nieuw: volgens archeologische vondsten aten ze al kaas in 800 voor onze jaartelling. Ook Julius Caesar merkte al op dat de Germanen in de Lage Landen kaas aten. Zij leefden meer van de veehouderij dan van de akkerbouw. Dat had te maken met de natte Nederlandse bodem: te nat voor het verbouwen van de meeste gewassen, maar prima geschikt als weideland om je koeien te laten grazen.
In de middeleeuwen werd de kaasmakerij op grotere schaal aangepakt en ontstonden de eerste kaasmarkten in Haarlem (1266), Leiden (1303), Oudewater (1326) en Alkmaar (1365). De kaas werd in binnen- en buitenland verkocht en gegeten. Later, tijdens de Dutch Era, raakte Nederlandse kaas internationaal nog meer in trek. Omdat Nederlanders overal kwamen, werden harde, goed houdbare Nederlandse kazen zoals - Goudse kaas en Edammer - internationaal bekend en gingen ze mee op de schepen van die tijd als voedsel voor de bemanning.
Tot ongeveer 1900 werd de kaas ambachtelijk op de boerderij gemaakt, daarna werd de productie grootschaliger. Maar tegenwoordig komt ook productie op kleinere schaal weer op, met aandacht voor dierenwelzijn en duurzaamheid. Zo zijn er nu ook volledig plantaardige kazen in Nederlandse stijl, waar geen koe meer aan te pas komt. En kleinschalige, biologische bedrijven waar nog wel koeien grazen, zetten zich in om op duurzame en ecologisch verantwoorde manier kaas te maken. Zo willen ze laten zien dat de kaasindustrie ook positief kan zijn voor het weideland, de weidevogels en natuurlijk de koeien zelf.
Waar vind (en proef!) je die typisch Nederlandse kaas?
De bekendste Nederlandse kazen zijn Goudse kaas en Edammer. In het buitenland worden alle grote gele wielen van Nederlandse kaas vaak ‘Gouda’ genoemd, maar er zijn verschillende soorten. En dan bedoelen we niet alleen jonge, belegen of oude kaas, maar ook lokale varianten zoals Stolwijkse kaas (ambachtelijk en altijd van rauwe melk) of Noord-Hollandse Goudse, een beschermde oorsprongsbenaming. Deze ‘Goudse’ kaas moet in Noord-Holland zijn gemaakt van melk van koeien die in Noord-Hollandse weiden hebben gegraasd. Er zijn ook traditionele kazen met toegevoegde smaakmakers zoals Friese nagelkaas (met kruidnagels) en Leidse kaas (met komijn). Tegenwoordig vind je ook kazen met smaakmakers zoals brandnetel, pesto en zelfs lavendel. Moderne kaasmakers experimenteren graag om hun product spannend en verrassend te houden!
Wil je kaas proeven? Dat kan bijvoorbeeld bij een traditionele kaasboer of in een winkel gespecialiseerd in kaas. Kaaswinkels kun je overal in het land vinden. De website van Cheese Valley heeft een overzicht van de kaasboeren in het Groene Hart, een van de belangrijke kaasgebieden in Nederland. En ben je in het noorden van het land? De kaasproeverijen van de Kaaskop in Groningen zijn enorm populair, dus zorg dat je je plekje op tijd boekt.
Voor een hippe kaaservaring kun je terecht bij de Kaasbar in Utrecht en Amsterdam, waar je allerlei Nederlandse kazen kunt uitproberen. Ze hebben er ook heerlijke pairings voor je bedacht, waarmee de kaas nog beter tot zijn recht komt. Wat dacht je bijvoorbeeld van kweepeergelei en gerookte amandel of sojasaus en seroendeng? En als je zelf een echte ambachtelijke kaasboerderij wil ontdekken, kan dat bij Kaasboerderij Weenink in de Achterhoek. Je kunt hier zien hoe de kaas gemaakt wordt, zelf kaas maken én de producten van de kaasboerderij proeven. Heel leuk met kinderen! Of ben je benieuwd naar vegan kaas? De plantaardige kaas van Willicroft en van Those Vegan Cowboys vind je in de meeste supermarkten.
De klassieke kaaservaring
Een klassieke bestemming om in de Nederlandse kaascultuur te duiken is Alkmaar. Snuif hier historie op de traditionele kaasmarkt (op vrijdag, van april tot en met september) en kom meer te weten over kaas in het kaasmuseum. Zit je dichter bij Gouda? Bij de Goudse Waag zie je ook hoe kaas vroeger werd verhandeld, en rondom de kaasmarkt vind je kraampjes waar je andere oude ambachten kunt ontdekken. Onze tip: Gouda is niet alleen de stad van de kaas, maar ook van de stroopwafel. Dus is er ook genoeg te snoepen voor zoetekauwen!
Tenslotte kun je ook thuis alvast genieten van Nederlandse kaas! Dit nationale product is in veel landen te krijgen. Traditioneel eten Nederlanders hun kaas graag met worst of zilveruitjes, maar moderne combinaties zijn ook mogelijk: wat dacht je van oude kaas met honingmosterd, of pittige kaas met peer of vijgenjam? Een nieuwe trend: kaas en chocolade. De mogelijkheden zijn eindeloos!
