Bescherming tegen overstromingen in Kampen - 19 nov. 2024
De Nederlandse Hanzestad Kampen wordt geconfronteerd met een eeuwenoude, maar steeds urgenter wordende dreiging: de onstuitbare kracht van het water. De stad rijst op als een stille schildwacht aan de monding van de machtige IJssel in de provincie Overijssel in het oosten van Nederland. Een rivier die al sinds de Hanzetijd voor leefruimte en handel zorgt, maar ook de constante dreiging van overstromingen met zich meebrengt.
Omringd door een netwerk van rivieren, kanalen en polders die ooit de rijkdom van de stad verzekerden, zou Kampen snel het slachtoffer kunnen worden van zijn eigen geografische ligging. Klimaatverandering vergroot de uitdaging om voldoende bescherming te bieden tegen overstromingen. Watermanagement is van het grootste belang voor de gemeente Kampen. De geografische en klimatologische omstandigheden maken Kampen bijzonder kwetsbaar voor overstromingen en daarom richt de stad zich op innovatieve beschermingsmaatregelen.
Waarom maakt Kampen zich zorgen over overstromingen?
Kampen, met ongeveer 55.000 inwoners, ligt in een van de laagstgelegen gebieden van Nederland. Grote delen van de stad en de omgeving liggen onder de zeespiegel. Deze geografische bijzonderheid maakt Kampen zeer gevoelig voor overstromingen. Steeds vaker voorkomende periodes van hevige regenval maken het overstromingsrisico nog groter. De ligging aan de IJssel, een van de belangrijkste waterwegen van het land, die grote hoeveelheden water afvoert naar het IJsselmeer, is bijzonder problematisch.
Vooral in combinatie met stormvloeden kan het water in de IJssel enorm stijgen en de omgeving van Kampen bedreigen. Om deze dreiging tegen te gaan heeft Kampen een aantal waterkerende maatregelen genomen die technische en natuurlijke oplossingen combineren. Kampen neemt bijvoorbeeld deel aan het project “Ruimte voor de Rivier”, dat in verschillende Nederlandse steden wordt uitgevoerd en tot doel heeft rivieren meer ruimte te geven bij overstromingen.
In Kampen ligt de focus op maatregelen die de capaciteit van de IJssel vergroten, zodat grotere hoeveelheden water kunnen worden opgenomen zonder dat de stad overstroomt. Dit wordt bereikt door verschillende ingrepen in het rivierenlandschap en aangrenzende gebieden: In bepaalde delen van de IJssel is de rivierbedding verbreed om de stroming van het water te versnellen en afdamming, die anders tot overstromingen zou kunnen leiden, te voorkomen.
Ook zijn er uiterwaarden gecreëerd, zoals in het Reevediep. Dit zeven kilometer lange afleidingskanaal verbindt de IJssel met het Drontermeer en kan bij overstromingen overtollig water afvoeren. Het Reevediep fungeert zo als buffer en kan de druk op de dijken langs de IJssel aanzienlijk verminderen. Tegelijkertijd is het een voorbeeld van de hernatuurlijking van rivierlandschappen en bevordert het de natuurlijke buffercapaciteit van de rivier.
“Door het herstel van natuurlijke oevergebieden met uiterwaarden en wetlands wordt de buffercapaciteit van de rivier vergroot”, legt Stan Vergeer, expert waterbeheer bij de gemeente Kampen, uit. “Deze maatregelen bevorderen infiltratie en vertragen de stroming van het water, waardoor het risico op plotselinge overstromingen afneemt.” Daarnaast worden nieuwe habitats gecreëerd voor talloze dier- en plantensoorten, die worden gebruikt als lokale recreatiegebieden en voor activiteiten zoals wandel- en fietspaden.
Sluizen en stuwen regelen het waterpeil
Het Reevediep is ook uitgerust met sluizen en stuwen die de waterstroom regelen. Deze constructies maken het mogelijk om het waterpeil nauwkeurig te regelen en overstromingen in gecontroleerde gebieden mogelijk te maken, terwijl bewoonde gebieden worden beschermd. Een van de meest opvallende maatregelen is de bouw van mobiele waterkeringen. Deze kunnen snel worden opgezet door een werkgroep van lokale vrijwilligers wanneer overstromingen dreigen.
De mobiele waterkeringen bieden de mogelijkheid om bepaalde wijken of regio's flexibel te beschermen, afhankelijk van het overstromingsscenario. Extra bescherming wordt ook geboden door de zogenaamde Balgstuw Ramspol, die zich bevindt tussen het IJsselmeer en het Ketelmeer, een binnenwater bij Kampen. Deze kering is een opblaasbare kering die bestaat uit drie enorme rubberen buizen die naast elkaar over het water zijn gespannen.
Deze balgen zijn normaal gesproken leeg en liggen plat op de bodem van het kanaal zodat de scheepvaart ongehinderd kan passeren. Als er een stormvloed dreigt, wordt het systeem geactiveerd door de balgen te vullen met lucht en water, wat ongeveer 90 minuten duurt, legt Stan Vergeer uit. Door het vullen stijgen de slangen uit het water en vormen ze een barrière die zich uitstrekt over de hele breedte van de waterweg, 240 meter lang en in totaal tien meter hoog.
Voordelen en betekenis van de Ramspol balgkering
De Ramspol kering is uniek in de wereld en biedt verschillende voordelen ten opzichte van traditionele stormvloedkeringen omdat de kering alleen wordt geactiveerd wanneer dat nodig is, blijft de vaarweg in zijn normale staat open voor de scheepvaart. “Hij kan snel en effectief worden geactiveerd met één druk op de knop en overtuigt door zijn kosten-batenverhouding. In vergelijking met vaste keringen of dammen is Ramspol voordeliger omdat hij alleen wordt ingezet wanneer dat nodig is”, aldus Vergeer.
De verschillende beschermingsmaatregelen in en rond Kampen laten zien hoe de strijd tegen overstromingen efficiënt en duurzaam kan worden georganiseerd door een combinatie van innovatie en renaturatie. Renaturatie betekent om de oorspronkelijke ecosystemen, biodiversiteit en natuurlijke processen terug te brengen die eerder door de mens werden aangetast. Het veelzijdige waterbeheer creëert ook nieuwe leefgebieden voor flora en fauna en verhoogt de leefbaarheid voor bewoners door aantrekkelijke recreatiegebieden. Op deze manier past Kampen zich aan de uitdagingen van klimaatverandering aan en stelt tegelijkertijd een leefbaar gebied veilig voor toekomstige generaties.